Κοστάντσο Πρέβε: Περί Αλλοτρίωσης

 

Κοστάντσο Πρέβε, Κριτική Ιστορία του Μαρξισμού, σελ. 79-80, μετ. Διονύσης Κουνάδης, εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2010.

 

[Οι υπογραμμίσεις με πλάγια του συγγραφέα, οι υπογραμμίσεις με έντονα -όπως και η παραγραφοποίηση δικές μου.]

 

 

Η έννοια της αλλοτρίωσης (Entfremdung) είναι λοιπόν κεντρική για να κατανοήσουμε το σχέδιο του Μαρξ. Δεν υπάρχει εδώ ο χώρος για να ανατρέξουμε στα προηγούμενα νοήματα (Ρουσσώ, Χέγκελ, Φόυερμπαχ), αλλά αυτά μπορεί να διαπιστωθούν σε οποιοδήποτε καλό εγχειρίδιο της ιστορίας της φιλοσοφίας. Αντιθέτως, είναι σκόπιμο να διευκρινίσουμε αμέσως ότι υπάρχουν δύο δυνατότητες αντίληψης του όρου αλλοτρίωση και ότι είναι απαραίτητο να εστιάσουμε τον δικό μας τρόπο χρήσης του.

 

Κατά μία πρώτη εκδοχή, αλλοτρίωση σημαίνει μία προοδευτική εγκατάλειψη, η οποία εκτυλίσσεται προφανώς στην ιστορική χρονικότητα μιας αρχικής κατάστασης εξ ορισμού αδιάφθορης, και ακριβώς ακόμη μη «αλλοτριωμένης».

 

Αυτή η εκδοχή υπάρχει ολοφάνερεα σε όλες τις θρησκείες και σε όλες τις θρησκευτικές δοξασίες. Η θρησκευτική δοξασία είναι εξ ορισμού μία δοξασία της Αρχής, όχι μόνο γιατί ο Θεός ως Δημιουργός είναι στην Αρχή του κόσμου, αλλά και γιατί η ανθρώπινη ιστορία είναι εξ ορισμού αμαρτωλή, καθόσον «απομακρύνεται» από την Αρχή της, η οποία είναι ταυτόχρονα κοσμολογική και αξιολογική, και κατά συνέπεια έχει σχέση τόσο με τα φυσικά συμβάντα όσο και με τις ηθικές αξίες, που σε κάθε περίπτωση πάντως συνδέονται τελικά, δοθείσης της εσώτερης αμοιβαίας σχέσης μεταξύ του φυσικού μακρόκοσμου και του κοινωνικού και ατομικού μικρόκοσμου.

 

Κατά μία δεύτερη εκδοχή, αλλοτρίωση σημαίνει προοδευτική και αμαρτωλή εγκατάλειψη της Αρχής, προς την οποία ακριβώς θα έπρεπε να υπάρξει επιστροφή και να αποκατασταθεί όλη η αδιάφθορη αγνότητά της.

 

Το ότι αυτή η μεγάλη αφήγηση χαρακτήρισε τον ιστορικά υπαρκτό μαρξισμό δεν πρέπει να εκπλήσσει, διότι ο μαρξισμός υπήρξε βασικά μία ιδεολογία μιας τάξης βαθιά υποτελούς, και οι υποτελείς τάξεις τείνουν αυθόρμητα και αναπόφευκτα προς μία θρησκευτική αντίληψη του κόσμου.

 

Αλλά ο Μαρξ, ο οποίος υπήρξε πριν από όλα ένα επεισόδιο της κρίσης του δυτικού ωφελιμιστικού ατομισμού, δεν πρέπει να ενταχθεί σε αυτή τη μεγάλη αφήγηση της θρησκευτικής επιστροφής στην αδιάφθορη αρχή.

 

Ο Μαρξ θεωρούσε ότι το γενικό φυσικό ον ήταν αλλοτριωμένο, όχι τόσο σε σχέση με μία δική του αρχή, όσο σε σχέση με τις δικές του οντολογικές και ανθρωπολογικές δυνατότητες.

 

Η κεντρική ιδέα της έννοιας της αλλοτρίωσης στον Μαρξ δεν είναι αυτή της «αρχής» (αρχή), αλλά αυτή της «δυνατότητας«, ακριβέστερα της «υπάρχουσας-εν-δυνάμει» (δυνάμει ον). Αν αυτή η έννοια αφομοιωθεί καλά, υπάρχει μία καλή προσέγγιση και για τον «επόμενο» Μαρξ.

 

 

 

Σχολιάκι 1: όλη η ουσία στο παραπάνω απόσπασμα είναι η φρασούλα «οντολογικές και ανθρωπολογικές δυνατότητες». Βέβαια, ούτε ο Μαρξ ούτε ο Πρέβε αναφέρουν κάτι γι’ αυτές τις «άγνωστες» δυνατότητες του «γενικού φυσικού όντος» [του ανθρώπινου όντος]. Οπότε θα πρέπει, ίσως, να τις αναζητήσουμε σε άλλες «παραδόσεις». Διότι το ζήτημα δεν είναι ότι έχουμε «απωλέσει» [ή «εκδιωχθεί» από] κάποιον «παράδεισο», στον οποίο «οφείλουμε» να επιστρέψουμε, αλλά ότι αυτός ο «άγνωστος παράδεισος» αποτελεί πάντα μια «οντολογική και ανθρωπολογική δυνατότητα»…

 

Σχολιάκι 2: Το γενικό φυσικό ον [ο άνθρωπος ντε! 😉 ] διαθέτει την σπάνια [;] ικανότητα να δημιουργεί διαχωρισμούς και ταξινομήσεις. Ένας τέτοιος διαχωρισμός που μας έχει «ξεφύγει» είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στο κοινωνικό-ον-άνθρωπος και στο φυσικό-ον-άνθρωπος. Κι όσο κι αν οι «δυνατότητες» αφορούν και τον έναν και τον άλλο, θαρρώ πως η απάντηση βρίσκεται στις «οντολογικές-ανθρωπολογικές δυνατότητες» του «φυσικού-όντος-άνθρωπος». Εν ολίγοις, όπως έλεγε κι ο Άρης Ζεπάτος, η «αυτο-αλλαγή του υποκειμένου της αλλαγής» είναι το ζητούμενο. Μετά… Μετά θα φτιάξουμε και πολύ… ζόρικες κοινωνίες…

 

* * * * * * * * * * * *

► http://www.kapsimi.gr/kritiki-istoria-toy-marksismoy

 

►  Έφυγε ο Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας Κοστάντσο Πρέβε

 

► Costanzo Preve